Mehmet Çanlı 3.11.2013

Harp Akademisinde sürekli söylenen bir şey vardı:  ‘’Harp tarihi askerlik sanatının laboratuvarıdır.’’ Sanırım siyaset bilimi içinde benzer şekilde, ‘’Tarih siyaset biliminin laboratuvarıdır.’’ denilebilir. Şimdi ben de bu çerçeveden bakarak dünya siyaseti açısından önemli konularda, bazı düşüncelerimi açıklamaya çalışacağım.

Amerika’nın yükselişi ve 20’nci yüzyılın dominant gücü haline gelmesi sürecinin 2’nci Dünya Savaşı ile başladığı kabul edilebilir. Bunu öne sürerek bazı yorumcular, ABD’nin bu tahtından indirilip başka bir gücün bu konuma gelmesi için yine büyük bir savaşın meydana gelmesi gerektiğini ileri sürmektedirler. Hatta savaşın ne zaman başlayacağına dair tahminlerde bile bulunmaktadırlar.

Ben kişisel olarak bu görüşlere katılmasam da bunu iddia eden çoğu batılı olan yorumcuların, Çin’in yükselişini hazmedemeyen bu tavrını anlayabiliyorum. Yüzyıllardır, altyapısında felsefi ve bilimsel ırkçılık kalıntıları bulunan batılı kendini beğenmişlik, derin bir inanç bunalımı yaşamaktadır.

Dünya’yı Romalılardan beri uygarlar (Batılı-Avrupalı) ve barbarlar (doğulular-Asya ve Afrikalılar) mantığıyla gören batılı zihniyet, her şeyi Batı’nın yapabileceğini, diğerlerinin ancak Batı’yı takip edebileceğini, Batı’nın sırf Batı’da olduğu için değil; ırk, din, kültür vb. faktörler açısından da üstün olduğu düşüncesini bir türlü kafasından atamamaktadır. Ancak son yıllarda bu inancına ters gelişmeler ortaya çıkınca Sartre’ın kitaplarında tarif ettiği bulantı teorisine benzer şekilde duygusal bir bunalım yaşamaktadır.

Yüzyıllardır aşağıladıkları sarı ırkın bir temsilcisi olan Çinliler, sözde üstün ari ırkı her alanda geçmek üzeredir. Tarihte hiç kimsenin yakalayamadığı oranda hızlı büyüyen, teknolojik alanda ve özellikle askeri teknolojide hızla gelişen, kültürel ve siyasi alanda güçlenen ve dünyayı etkileyebilme kapasitesine ulaşmış olan Çin’in bu gelişimini bir türlü kabul edememektedirler.
Okuduğum bazı yabancı yayınlarda, bu zihniyetteki Batılı yorumcular, yine çarpık birtakım teoriler ileri sürmektedirler. Madem ABD dominant güç pozisyonuna dünya çapında bir savaşla gelmiştir, eğer Çin ABD’yi bu tahtından indirecekse yine dünya çapında bir savaş ortaya çıkması gerekir demektedirler. Yani muhtemel bir ABD-Çin savaşının tellallığını yapmaktadırlar.
Bunlar bu teorilerine destek olması için tarihi örnek göstermektedirler. Fakat bu yorumcuların kaçırdıkları bazı hususlar olduğu kanaatindeyim.

Bir defa ABD, bu konumuna gelmek için katıldığı savaşta o zamanki süper güç olan ve bu statüsünü savaş sonunda kendisine bırakmak zorunda kalan İngiltere ile savaşmamış aksine onun yanında yer almıştır.

İngiltere de 19’ncu yüzyılda bu süper güç olma niteliğini yayılmacı Fransa ile mücadele eden Hollanda’dan almıştı. İlginç bir şekilde İngiltere de Hollanda’nın müttefikiydi.
Geriye doğru gitmeye devam edersek Hollanda da bu unvanını kendisi İspanya güdümünden kurtulduktan sonra İspanya ile Mücadele eden Portekiz’den devralmış, Portekiz ise bu unvanı İspanya-Fransa ve Osmanlı İmparatorluğu Akdeniz hâkimiyeti için mücadele ederken Ümit Burnu’nu keşfedip Avrupa’daki Venedik ticaret hâkimiyetine son verdikten sonra ele geçirmiştir.
Evet, her süper güç büyük bir mücadele ve çatışmanın ardından ortaya çıkmış ancak bu yeni güç hiçbir zaman sadece eski süper güçler ile mücadele etme durumunda olmamıştır. Görüyoruz ki dünya çapında süper güç olmak için eski süper güç ile bir savaş zorunlu değildir.
Ayrıca bugün iki büyük güç arasında ortaya çıkabilecek bir savaş açısından durum geçmişe göre çok daha fazla risklerle doludur. Hem Çin hem ABD için doğrudan bir çatışmanın maliyeti elde edebilecekleri avantajlardan çok daha büyük olacaktır.

Japonya’ya atom bombası atıldığından beri savaşların karakteri köklü olarak değişmiştir. Bu savaştan sonra Batı ile Sovyetler Birliği arasında yaşanan mücadelede tarihte ilk defa çok yeni bir doktrin ortaya çıkmıştır: Karşılıklı Yok Olma Garantisi Doktrini. Bu doktrine göre nükleer güce sahip hiçbir devlet eğer ikinci darbe yeteneğine de sahip ise, hiçbir zaman kendisi ile aynı yeteneklere sahip bir başka devletle sınırsız bir savaşı göze alamaz. Çünkü her iki devlet te bilirler ki rakibinin imhası aynı zamanda kendisinin de imha olması anlamına gelecektir.
Soğuk Savaş süresince de bu sebepten dolayı her iki taraf ta bazı sınırlı çatışmalar hariç bir genel savaşı göze alamamıştır.

Bugün durum eskiye göre daha da karmaşıktır. Çünkü sadece nükleer bir savaşta değil, ekonomik bir savaşta bile savaşan tarafların her ikisi de yıkıma uğrayacaktır. Bugün ABD ve Çin ekonomik ilişkilerine baktığımızda bu durum çok açık olarak görülebilir.
Bunlar adeta iç içe girmişler ve ancak birinin varlığı ile diğeri varlığını sürdürebilmektedir. ABD, Çin’in en büyük pazarı durumundadır. Çin büyümesini sürdürmek için canlı ve güçlü bir ABD ekonomisine ihtiyaç duymaktadır. Öte yandan ABD de en az aynı miktarda gücünü sürdürmek için Çin’e ihtiyaç duymaktadır. ABD dış ticareti sürekli açık vermektedir. Ekonomik olarak varlığını devam ettirmek için ABD’nin bu açığı kapatacak paraya ihtiyacı vardır. Bunu da Çin sağlamaktadır. ABD, Çin mallarını satın alırken Çin de ABD tahvillerini satın alarak ABD ekonomisini finanse etmektedir.

Yani ABD ve Çin; ekonomik olarak ortak organları olan yapışık ikizler gibidir. Nasıl böyle bir yapışık ikiz ameliyatla ayrılınca çoğunlukla ikisi de ölürse, ABD ve Çin arasındaki bir savaş ta ikisinin de mahvolmasına sebep olur. Bazı uzmanlar bu duruma; ‘’Kapitalist barış.’’ adını vermektedir.

Ama yine de iki ülke birbiri ile ileride olabilecek bir savaş için hazırlanmaktan da geri durmamaktadır. Çin nükleer alanda, uzay boyutunda ve denizcilik alanında askeri yatırımlarını artırırken, ABD, Çin’in enerji ihtiyacına yönelik konumlanmasını kontrol edebileceği tedbirleri sağlamlaştırmaktadır.

Çin son yıllarda çok fazla enerji tüketmeye başlamıştır ve kendi kaynaklarından bu ihtiyacını karşılayamamaktadır. Petrol ihtiyacının çoğunu Orta Doğu’dan sağlamaktadır. ABD ise; hem Orta Doğu’yu kontrol etmek, hem de Ortadoğu petrollerinin Çin’e taşınması aşamasında kullanılan deniz yollarını herhangi bir savaşta kesebilmek için deniz kuvvetleri ve değişik bölgelere dağılmış üslerini kullanma yönünde hazırlanmaktadır. Hatta Çin’in Afrika’ya açılması üzerine ABD; Afrikom adıyla yeni bir kuvvet dahi oluşturmuştur.

Çin en önemli milli mesele olarak Tayvan ve Daioyu adalarını görmektedir. Tayvan’ın bağımsızlığının tanınmasını savaş sebebi saymaktadır. ABD ise Tayvan’ı resmi olarak tanımamakla birlikte bu ülkeyi Çin’e karşı her türlü vasıta ile desteklemektedir.
Çin, bu şekilde büyümeye devam ederse, ABD’nin bunu engellemek için mutlaka bir çatışma çıkaracağını öne süren bazı yorumcular vardır. Bu kişiler; ABD yönetiminin Orta Doğu’da yaptığı gibi demokratikleşme söylemini işleyerek bir saldırıya haklılık çıkarmaya çalışabileceklerini iddia etmektedirler. Ancak bunlar aşırı ve abartılı tahminlerdir.

Yukarıda da açıklamaya çalıştığımız gibi ABD Çin’e karşı doğrudan bir saldırıyı göze alamaz. Ancak bu ortaya çıkacak bir süper Çin’i kabul edeceği anlamına gelmez. Evet, ABD, Çin’e saldırabilir, ama başka vasıtalarla. Mesela Doğu Türkistan, İç Moğolistan ve Tibet’te isyanlar çıkarıp bunları destekleyebilir. Nitekim Uygur direnişinin liderlerinden Rabia Kadir’e ABD’de sığınma hakkı vermiştir. Bunun yanında demokratikleşme taleplerini ve iç direnişleri de destekleyebilir.

Ancak tüm bunlara rağmen bir sonuç alamazsa yapabileceği fazla bir şey de yoktur. Nasıl İngiltere unvanını barışçıl bir şekilde ABD’ye devretmiş ise, eğer Çin ve ABD’deki gelişmeler böyle devam ederse aynı şekilde ABD de bunu Çin’e devretmek zorunda kalabilir. Ama kontrolü tamamen kaybetmemek için önce eski rakibi Rusya başta olmak üzere; Japonya, Avustralya, Hindistan ve hatta Pakistan ile değişik kombinasyonlar içinde ittifaklar kurabilir. Veya hiç beklenmedik şekilde İngiltere’nin kendisi ile yaptığı gibi dünya düzenine yön vermek için Çin ile iş birliğine bile gidebilir.

Her ne olursa olsun ABD, Çin ile ilişkilerini yeniden düzenlemek ve Çin’i anlamaya çalışmak zorunda kalacaktır. Çünkü şimdiye kadar saydığımız her ihtimal sadece bir tahmin olmaktan öteye gidemezken Çin’in hızlı ekonomik ilerleyişi ve Dünyanın bir numaralı gücü olma yönünde gösterdiği gelişme ise açık birer gerçektir.

Bu sebeple her iki ülke de yeni şartlara ayak uydurmak için çok dikkatli davranmak zorundadır. Bu yeni duruma barışçıl bir geçiş sadece Washington’un davranışına da bağlı değildir. Pekin’in de yeni duruma uygun barışçıl bir anlayış geliştirmesi gerekmektedir.

Hits: 3