
Milli Mücadele’de Bu Gün: 10 Ocak 1919, Hürriyet ve İtilaf Fırkası kuruldu.
- 9 Ocak 2018
- Dr. Mehmet Çanlı
- Başlık; MGM Tarih
- 0
Hürriyet ve İtilaf Fırkası ilk defa, Mutedil Hürriyetperveran ve Ahrar fırkalarının bir araya gelmesiyle 21 Kasım 1911’de kuruldu. Kurucuları arasında İsmail Hakkı Paşa, Arap milliyetçisi Abdülhamit Zehravi (ayrılıkçı eylemleri nedeniyle 1916’da idam edildi), Şeyhülislam Mustafa Sabri, Deli Fuat Paşa, Ermeni Dr. Dagavaryan, Dr. Rıza Nur, Miralay Sadık ve Damat Ferit Paşa gibi kişiler bulunuyordu. Fırka’nın ilk genel başkanı Damat Ferit Paşa oldu.
Onun sağlık sorunları sebebiyle fırka başkanlığından ayrılmasının ardından başkanlığa Fuat Paşa getirildi. Fırkanın siyasi programı Teşebbüsü Şahsi Âdemi Merkeziyetçilik ilkelerine dayanıyordu. İttihat ve Terakki’nin Babı Ali baskınıyla iktidarı ele geçirmesinin ardından adı Haziran 1913’te Mahmut Şevket Paşa’nın öldürülmesi olayına karıştı.
Bu sebeple İttihat ve Terakki Fırkası’nın baskısıyla dağılan Hürriyet ve İtilaf Fırkası 10 Ocak 1919’da yeniden siyasi hayata geri döndü. 10 Ocak’ta ilk merkez yönetim kurulunu seçen fırkanın başkanı Nuri Paşa, yönetim kurulu üyeleri de Müşir Zeki Paşa, Abdülkadir, Zeynelabidin, Ali Kemal, Refik Halit (Karay) ve Rıza Tevfik (Bölükbaşı) gibi kişileridi. İngiliz yanlısı bir politika benimseyen parti Anadolu’daki milli harekete karşı çıkıyordu. Çünkü parti üyeleri, milli hareketin İttihatçıların bir girişimi olduğunu düşünüyorlardı.
Bu parti üyelerinden Rıza Nur, Ahmet Ferit (Tek) gibi bazı kişiler 23 Nisan 1920’de Ankara’da açılan Büyük Millet Meclisine katıldılar. Diğerleri milli mücadeleye muhalefete devam ettiler. Savaş sona erince parti üyelerinin çoğu yurt dışına kaçtı. Kalanlardan bir bölümü de 150’likler listesine girerek Türk vatandaşlığından çıkarıldı ve yurt dışına sürgüne gönderildi.
Partinin bu ikinci kuruluşunda görev alan Nakşibendi Şeyhi Konyalı Zeynelabidin kendi memleketi olan Konya’nın Bozkır ilçesinde çıkan isyanlarında önemli bir rol oynadı. Dr. Rıza Tevfik Sevr Anlaşmasını imzalayanlar arasındaydı. Ali Kemal ise Birinci Damat Ferit Paşa hükümetinde önce eğitim bakanı, sonra da iç işleri bakanı olarak görev aldı. Mustafa Kemal Paşa’yı tutuklatmak için Sivas Kongresi sonuna kadar büyük bir çaba gösterdi. Bundan sonra görevinden ayrıldı ancak gazeteci olarak milli mücadele aleyhtarı faaliyetlerine devam etti.
Ali Kemal 10 Kasım 1922’de yargılanmak üzere Ankara’ya götürülürken Adapazarı’nda Nurettin Paşa ile görüştü. Görüşmeden çıkarken kendisini bekleyen kalabalık tarafından linç edildi. Yurt dışına kaçan veya sürgün edilen diğer Hürriyet ve İtilaf Fırkası mensupları ise 1938’de çıkan bir af yasasıyla ülkeye geri döndüler.
KAYNAKLAR:
1. ATALAY, Bülent; Fener Rum Ortodoks Patrikhanesi’nin Siyasi Faaliyetleri (1908-19), TATAV Yayınları, İstanbul, 2001, s.146.
2. http://www.guncelmeydan.com/pano/hurriyet-ve-itilaf-firkasi-metin-aydogan-t39354.html.
3. ÖNDEŞ, Osman; Vahdettin’in Sırdaşı Avni Paşa Anlatıyor, Milli Mücadele ve Sürgün Yılları, Timaş Yayınları, İstanbul,2012, s.165.
4. SARIHAN, Zek; Kurtuluş Savaşı Günlüğü I., Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1993, s.89.
5. Türk İstiklal Harbi IV’ncü Cilt, Güney Cephesi, Gnkur. Basımevi, Ankara, 1966, s.11.
Hits: 47
TÜRKİYE NEREDE BULUNUYOR 10
- 4 Ocak 2018
TÜRKİYE NEREDE BULUNUYOR 11
- 9 Ocak 2018