Mahmut Şahin

Bundan tam dokuz yıl önce, 2009 yılında, Türk-Amerikan ilişkilerini sorguladığım uzunca bir makale yazmıştım. İki yıl önce o makaleyi gözden geçirirken yazının güncelliğini hiç kaybetmediğini fark ettim ve kısaltarak özet halinde 2016 yılının ocak ayında yayınladım. Son birkaç yıldır ülkemizde yaşanan gelişmelerle zikzaklar çizen, stratejik ortaklıktan neredeyse düşmanlığa kadar gerilen Türk-Amerikan ilişkileri ABD Dışişleri bakanının ziyareti ile tekrar ısınma noktasına geldi. Gündemin sıcak konusu olması itibarıyla bugün hala güncelliğini koruduğunu düşündüğüm bu makaleyi MGM Strateji okurları için tekrar yayınlıyorum. Söz konusu makalenin özgün halini buradan okuyabilirsiniz

Türk-Amerikan ilişkilerine kısa bir bakış.

İkinci Dünya Savaşından sonra Türkiye’nin NATO’ya girişi ile yoğunlaşan Türk – Amerikan ilişkileri Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra yaşanan süreçte; müttefik, stratejik müttefik, stratejik ortak, küçük ortak, taşeron, bölgesel rakip gibi kavramlarla tanımlanmıştır. Gerçekte ise bugüne kadarki ilişkileri incelediğimizde Türk-Amerikan ilişkilerini bu saydığımız tanımlamalardan biri ile ifade etmek oldukça güçtür. Belki hepsi, belki de hiçbiri. Aslında önemli olan Türkiye’nin kendisini nasıl gördüğünden çok Amerika’nın bu ilişkiye nasıl baktığı ve onların Türkiye’yi nasıl gördüğüdür.

Amerikan dış politikasının belirlenmesinde lobiler ve düşünce kuruluşlarının önemli ağırlığı olmakla birlikte elbette ki Amerikan dış politikasını bunlar belirlemiyor. Her ülkedeki politikaların belirlenme sürecinde olduğu gibi, Amerikan dış politikasının belirlenmesinde de birçok faktör var ve bu birçok faktörün bir araya gelmesi ile politikalar belirleniyor. Ancak, politikalar değişmekle birlikte Amerika’nın ulusal çıkarları ya da hedeflerinin değiştiğini söylemek zordur. Politikalar değişen iktidarlara göre hedef değil ama şekil değiştirmektedirler. Örneğin Obama’nın hedeflerinin Bush döneminden farklı olduğunu söylemek, Trump döneminin hedeflerinin Obama döneminden farklı olduğunu mümkün değildir. Ancak politikaları, yani hedeflere ulaşmada kullandıkları yöntemler farklıdır. Uluslararası politikada asıl olanın menfaatler olduğu akıldan çıkarılmamalıdır. O yüzden Amerika’nın Türkiye’ye bakışı, doğaldır ki kendi çıkar ve tercihlerine göre belirlenecektir. Bu açıdan baktığımızda gerek Kafkaslar ve Orta Asya gerek Balkanlar gerekse de Orta Doğu’daki çıkarlarını gerçekleştirebilmek açısından Türkiye, Amerika için kolayca gözden çıkarılabilecek bir ülke değildir. Birçok açıdan Türkiye’ye ihtiyacı vardır. Genişletilmiş Orta Doğu Projesine göre, Türkiye’ye biçilen rol Müslüman Demokrat, ılımlı İslam ya da demokratik ortak idi. Türkiye, Amerika’nın çıkarlarının olduğu, saydığımız bu bölgelerle, çok önemli tarihi ve siyasi bağlara sahip olmanın yanı sıra coğrafi olarak da tam bu bölgelerin ortasında merkez ülke konumundadır.

Tabii olarak, uluslararası politikaların belirlenmesinde esas olan ulusal çıkarlar temel alındığında, Türkiye ve ABD’nin çıkarlarının örtüşüp örtüşmediğine bakılmalıdır. Bölgede Türkiye’nin ilgilendiği sorun ve alanlar ABD’nin ilgi alanları ile bire bir örtüşüyor olabilir, ancak burada önemli olan sorunların ya da ilgi alanlarının aynı olmasından ziyade bu sorunlara nasıl yaklaşıldığı ve hangi çözüm ve yaklaşımların Türkiye’nin ulusal çıkarlarına uygun olduğudur.

Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da birçok ülkenin siyasal yapısı ile coğrafi sınırlarının değişmesini ön gören Genişletilmiş Orta Doğu ve Kuzey Afrika projesini ele alırsak göreceğimiz şey, bu projenin başlı başına Türkiye’nin çıkarlarına ters olduğudur. Proje kapsamında uygulanan politikalar nedeniyle Irak ve Suriye’de yaşananlar bizim hem sınır güvenliğimizi zaafa uğratması nedeniyle hem de taşıdığı potansiyel ayrılıkçı hareket tehdidi yüzünden başlı başına ülkemiz güvenliği açısından önemli bir risk içermektedir.

Tüm bu olayların ve yaşananların ışığında Türkiye ve Amerika’yı stratejik ortak ya da müttefik olarak tanımlamak oldukça güçtür. En azından ortakların birbirlerine zarar vermemeleri ve çıkarlarının örtüşmesi beklenir. Ancak tarih boyunca yaşadıklarımız, bize bunun böyle olmadığını gösteriyor. Bu ortaklığı, hamasi söylemlerden uzak bir şekilde daha gerçekçi olarak sorgulamamızın zamanı gelmedi mi? İç politikaya yönelik duygusal, hamasi propaganda nutuklarına değil ortak akla ihtiyacımız var. Her önümüze gelen sorunu düşman, hain, terörist, küstah, iş birlikçi, dinsiz, Ateist (Dinsizlik ya da ateistlik asla bir suç değildir, ancak iktidarın söylemlerinde sıkça suç tanımlamaları dahilinde kullanılmaktadır bu kavramlar), sabrımızı sınamayın gibi mahalle delikanlısı tavırlarından uzak daha sağduyulu ve devlet adamlığına yakışır şekilde değerlendirmeli, kendimizi uluslararası arenada zor durumda bırakacak bağlayıcı söylemlerden kaçınmalıyız. Churchill’in dediği gibi “Dostlarımız yok, menfaatlerimiz var”