Savur Tenkil Harekâtı (20 Mayıs-9 Haziran 1930)

Milli Mücadele’nin hemen ardından başlayan isyanlar sebebiyle 1930 yılına kadar ülkenin doğu kesiminde istikrar tam olarak sağlanamamıştır. Mevcut huzursuzlukları yakından takip eden İçişleri Bakanlığı, bölgeden gelen istihbarat bilgilerini teyit etmek ve alınması gereken tedbirleri tespit etmek maksadıyla bölgedeki devlet kurumları ve güvenlik güçlerinden konu ile ilgili değerlendirmelerini istemiştir.

Bu değerlendirmeler geldiğinde, İçişleri Bakanlığına ulaşan istihbarat bilgilerinin doğruluğu teyit edilmiş ve yapılan değerlendirme sonucunda bölgede bölücü hareketlerin arttığı anlaşılmıştır. Özellikle 7. Kolordu Komutanlığının gönderdiği detaylı bilgiler ve değerlendirmelerden komşu ülkelerde bölücülük faaliyetlerinin arttığı, bu faaliyetlerin amacının bölgede özerk veya bağımsız bir devlet kurulması olduğu, bu maksatla doğuda bazı bölgelerde teşkilatlar oluşturulmaya ve halk arasında propaganda yapılmaya başlandığı tüm detaylarıyla ortaya konulmuştur.

Ayrıca, bu bölücü faaliyetlerin ortaya çıkması ve örgütlenmesinde İngilizlerin gösterdiği yoğun faaliyetlerin büyük bir etkisi olduğu tespit edilmiştir. Elde edilen bilgiler incelendiğinde, İngilizlerin daha I. Dünya Savaşı sırasında başladıkları bölücülük propagandalarını, Irak sınırındaki aşiretler arasında yoğunlaştırdıkları ve bu aşiretlerden devşirdiği bazı kişileri Türkiye içlerine gönderdikleri anlaşılmıştır.

İngilizler, bu faaliyetler kapsamında Kürt Teali Cemiyeti’nin Irak’taki kalıntıları ile de işbirliği içine girmişlerdir. Bunun sonucunda, Kürt Teali Cemiyeti’nin İngilizlerden çok sayıda hafif silah ve top, hatta uçak satın aldığı, başlatılacak bir isyan için Ermeni ve Kürt ayrılıkçılarının birlikte kurduğu Hoybun Cemiyeti’nin Ermeni Taşnak Cemiyeti ile birleştiği öğrenilmiştir.

Bütün bu istihbarat bilgileri değerlendirildiğinde, Nisan veya Mayıs ayında İngiliz ajanlarının yönlendirmesi ve idaresi altında Ermeni örgütlerinin de katılımıyla genel bir Kürt ayaklanması başlatılacağı sonucuna varılmıştır. Bunun üzerine 7. Kolordu birlikleri personel, silah ve araç bakımından bütünlenmiş ve bazı yeni birliklerle takviye edilmiştir.

Nitekim tahmin edildiği gibi Mayıs ayında Savur ve Midyat bölgelerinde bulunan Hırbatad, Han Hasso ve Savayıç Köyleri ile Cizre’nin bazı köylerinde asker ve jandarmaya saldırılar başlamış ve bu hareket kısa süre içinde genel bir direnişe dönüşme eğilimi içine girmiştir.

Bunun üzerine, halkın kuşku ve heyecana kapılmasına sebep olabilecek hareketlerden kaçınarak sadece bu tür eylemlerde bulunanları etkisiz hale getirmek maksadıyla bir tenkil harekâtı yapılmasına karar verilmiştir.

Buna uygun olarak 26 Mayıs 1930 gecesi Savur bölgesine yönelik olarak bir tenkil harekâtına başlanmıştır. Geceleyin sorunlar yaşanan köyler kuşatılmış ve sabahleyin bu köylere girilerek silah ve askeri malzeme ile aranan suçlular aranmıştır.

Çevreleri kuşatılan köyler herhangi bir direniş göstermeyince önemli bir çatışma yaşanmadan arama tarama faaliyetleri icra edilmiş, bulunan silahlara el konulmuş ve yakalanan suçlular tutuklanmıştır. Sadece bir köyde çatışmalar yaşanmış fakat köylülerin çoğu bu çatışmalara katılmadığı için bu çatışmalar fazla uzun sürmemiştir.

Bu sebeple harekât halka en uygun ve yumuşak şekilde davranılarak kısa süre içinde sona erdirilmiştir. Bu harekât sırasında bölge halkı tarafından 503 silah teslim edilmiş ve faaliyetleri sona eren askeri birlikler kışlalarına geri dönmüşlerdir.